Αν υπάρχει μια γνωσιακή βεβαιότητα που πρέπει να κρατήσουμε από την εποχή μας, είναι το πόσα πράγματα λογίστηκαν ανθυγιεινά και επιβλαβή στα τελευταία 50 χρόνια.
Η καλπάζουσα πρόοδος της επιστήμης και τα άλματα της τεχνολογίας μάς έχουν ανοίξει τα μάτια σε ένα σωρό πράγματα που κατανάλωνε ή έκανε ο κόσμος χωρίς να το πολυσκεφτεί.
Κι έτσι η εποχή στην οποία μεγάλωσαν οι παππούδες μας μοιάζει με αέναη παιδική χαρά. Χρόνια αθωότητας και ανθυγιεινών επιλογών δηλαδή, είτε δεν το ήξεραν είτε -τόσο το χειρότερο- το γνώριζαν και δεν ενδιαφέρονταν.
Βέβαια, για να είμαστε ολότελα δίκαιοι, και σήμερα που τα ξέρουμε όλα αυτά δεν είναι ότι έχουμε εγκαταλείψει ακριβώς τα κακά χούγια και τις βλαβερές συνήθειές μας. Είναι ότι πια δεν έχουμε κανένα άλλοθι και όσο συνεχίζουμε να τα κάνουμε, αυτό εμπίπτει αποκλειστικά στη δική μας ευθύνη.
Την ίδια ώρα βέβαια, η ανθρωπότητα μπαίνει σε μεγάλο κόπο να ενημερώνει τα μέλη της με γιγαντιαίες εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τους κινδύνους που καραδοκούν, επιδιώκοντας να ζήσουμε όλοι με πιο υγιεινά πρότυπα και μεγαλύτερη κανονικότητα.
Να λοιπόν μερικά βλαβερά πράγματα που έκαναν οι παππούδες μας -και κάποιοι από μας εξακολουθούμε να κάνουμε- πριν μας πει η επιστήμη πως είναι πολύ κακά για τον άνθρωπο…
Κάπνιζαν αρειμανίως
Στη δεκαετία του 1950 το κάπνισμα ήταν κάτι πολύ κοινό και καθημερινό. Η μισή πολιτισμένη Δύση κάπνιζε, όπως υποδεικνύουν τα στατιστικά της εποχής. Οι καπνοβιομηχανίες διαφήμιζαν μάλιστα πως ακόμα και οι γιατροί καπνίζουν και πράγματι η πλειονότητα των επιστημόνων της υγείας το έκαναν χωρίς δεύτερη σκέψη.
Στις επόμενες δεκαετίες όμως η επιστήμη συνειδητοποίησε πως το τσιγάρο προκαλούσε πράγματι καρκίνο (και κυρίως καρκίνο του πνεύμονα), συνδεόταν με καρδιοπάθειες και στα επόμενα χρόνια ο καπνός θα ευθυνόταν για ένα σωρό παθήσεις και νόσους. Αμερόληπτες πια μελέτες αποκάλυπταν τις τραγικές διαστάσεις των επιπτώσεων του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό.
Πώς είναι η κατάσταση σήμερα; Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (το 2015), πάνω από 1,1 δισ. άνθρωποι συνεχίζουν να καπνίζουν, αν και το ενθαρρυντικό της υπόθεσης είναι πως τα στατιστικά μειώνονται συνεχώς στις περισσότερες χώρες της Δύσης. Αύξηση παρατηρείται πια μόνο στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και τα αφρικανικά έθνη…
Έτρωγαν μεγάλες ποσότητες επεξεργασμένων κρεάτων
Παρά το γεγονός ότι οι επιπτώσεις στην υγεία μας από την ήπια κατανάλωση ανεπεξέργαστου κόκκινου κρέατος (όπως βοδινό και χοιρινό) ελέγχονται ακόμα και συναίνεση δεν φαίνεται να υπάρχει, η επιστήμη ξέρει πια καλά πως το επεξεργασμένο κόκκινο κρέας δεν είναι καλό για τον οργανισμό μας. Ζαμπόν, μπέικον και λουκάνικα παραμένουν μεν νοστιμότατα, οι ερευνητές έχουν βρει ωστόσο στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις με καρδιοπάθειες και καρκίνους.
Φταίνε πιθανότατα οι μεγάλες ποσότητες αλατιού που περιέχουν, κάτι που αυξάνει την πίεση του αίματος και τη χοληστερίνη και καταλήγει σε καρδιαγγειακές νόσους. Και βέβαια οι νόσοι της καρδιάς και ο καρκίνος παραμένουν οι δύο συχνότερες αιτίες ανθρώπινων θανάτων.
Πώς είναι σήμερα τα πράγματα; Όχι, δεν έχουμε αποτινάξει την κακιά συνήθεια, το κάνουμε όπως ακριβώς οι παππούδες μας και πιθανότατα σε χειρότερο βαθμό! Στις ΗΠΑ που μετρούσαν τέτοιους δείκτες από παλιά, η κατανάλωση επεξεργασμένων κρεάτων έχει αυξηθεί αρκετά από τη δεκαετία του 1950. Αν και εμείς ξέρουμε αυτό που οι παππούδες μας αγνοούσαν…
Οδηγούσαν πιωμένοι
Παρά το γεγονός ότι ο νόμος έσπευσε να απαγορεύσει την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ ήδη από τις πρώτες στιγμές της αυτοκίνησης (η Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, υιοθέτησε αντίστοιχη νομοθεσία ήδη από το 1910), ο κόσμος έπρεπε να περιμένει τη δεκαετία του 1970 για να διαδραματίσει το νομικό πλαίσιο ουσιαστική διαφορά εδώ. Και να αλλάξουν και τα κοινωνικά ήθη φυσικά, που είναι το μεγάλο ζητούμενο κάθε τροπολογίας.
Ενώ σήμερα τα ποσοστά της οδήγησης υπό την επήρεια μέθης δεν έχουν κλονιστεί σημαντικά από τη δεκαετία του 1950, το έχει κάνει ο δείκτης θνησιμότητας από τροχαία δυστυχήματα. Σε αυτό κατατείνουν όχι μόνο οι αυστηρότεροι και πιο ρητοί νόμοι, αλλά και η αποφασιστικότητα της πολιτείας να τους εφαρμόσει. Παρά το γεγονός ότι χιλιάδες άνθρωποι συνεχίζουν να χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από τροχαία δυστυχήματα, ο αντίστοιχος δείκτης έχει μειωθεί σχεδόν στο μισό…
Κατανάλωναν δυσανάλογα μεγάλες ποσότητες ζάχαρης
Εξαιρουμένου του πώς αντιμετώπισε ο κόσμος και η βιομηχανία την υπόθεση του καπνού, η ζάχαρη ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο σκάνδαλο που έσκασε στην επιστημονική κοινότητα. Η αθώα ζάχαρη των παππούδων μας είναι σήμερα ένοχη για ένα σωρό πράγματα, όπως ξέρει πια καλά η επιστήμη.
Έχουμε βρει δηλαδή πώς συνδέεται μια διατροφή πλούσια σε ζάχαρη με αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας, διαβήτη, καρδιοπάθειας, ακόμα και καρκίνου. Και δεν μιλάμε καν για τις οδοντοστοιχίες μας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κάλεσε το 2015 τις χώρες να ρίξουν την ημερήσια πρόσληψη ζάχαρης για τους ενηλίκους και τα παιδιά, δείχνοντας πως δεν έχουμε ξεφύγει και πολύ από την εποχή των παππούδων μας.
Τετραπλάσιες ποσότητες από το ανώτατο ημερήσιο όριο καταναλώνουν οι Δυτικοί, όσο η ζάχαρη προστίθεται σε ολοένα και περισσότερα προϊόντα της αγοράς. Και ο αριθμός μάλιστα παρουσιάζει σταθερή αύξηση στον τελευταίο αιώνα! Μόνο που τώρα ξέρουμε καλά πόσο αθώα δεν είναι η ζάχαρη…
Αποθέωναν το επεξεργασμένο φαγητό
Εκεί στα μέσα του 20ού αιώνα συνέβη μια τεράστια επανάσταση που πέρασε ωστόσο στο περιθώριο: ο κόσμος ανακάλυψε την άνεσή του. Πώς μπορούμε δηλαδή να κάνουμε τα πάντα στη ζωή μας βολικότερα, ευκολότερα και φτηνότερα με τη βοήθεια επιστήμης και τεχνολογίας. Και τα κάναμε, αλλάζοντας τη ζωή των παππούδων μας άρδην.
Και πουθενά δεν ήταν ίσως αυτό πιο ξεκάθαρο από τη βιομηχανία των τροφίμων. Οι εταιρίες έβρισκαν ολοένα και περισσότερους τρόπους να παρατείνουν τις ημερομηνίες λήξης των τροφίμων και έβαζαν στον καταψύκτη σχεδόν τα πάντα, ώστε να μπορούν οι καταναλωτές να βρουν ό,τι λαχταρούσαν όποτε το λαχταρούσαν, ήταν δεν ήταν η εποχή του.
Η διατροφική επανάσταση είχε ωστόσο τον αντίκτυπό της, όπως ξέρουμε πια καλά. Επεξεργασμένα τρόφιμα όπως το ψωμί, τα γλυκά και τα αναψυκτικά αντιπροσωπεύουν σήμερα πάνω από το μισό των καθημερινών θερμίδων (το 58% των 2.079 θερμίδων της ημερήσιας πρόσληψης), μόνο που αυτό καταλήγει να μας φουσκώνει χωρίς να παίρνουμε τα θρεπτικά συστατικά που χρειαζόμαστε. Την ίδια ώρα, τα υπερεπεξεργασμένα αυτά τρόφιμα αντιστοιχούν και στο 90% της ζάχαρης που καταναλώνουμε καθημερινά χωρίς να το γνωρίζουμε. Προσθέστε εδώ και τα τρανς λιπαρά οξέα και έχετε την πλήρη εικόνα της καταστροφής, κάτι που οι παππούδες μας αγνοούσαν τουλάχιστον…
Δεν φορούσαν ποτέ ζώνη ασφαλείας
Αυτό είναι κάτι που όλοι θυμόμαστε από τους παππούδες και τους πατεράδες μας ακόμα, κανείς τους δεν φορούσε ζώνη στο αυτοκίνητο. Οι παππούδες μας δεν έφταιγαν βέβαια ολότελα, καθώς έζησαν σε μια εποχή που τα αυτοκίνητα μόλις άρχιζαν να περιλαμβάνουν ζώνες ασφαλείας (γενικεύτηκαν στη δεκαετία του 1960), τα κράτη δεν τους υποχρέωναν να τις φορούν (κάτι που έγινε μαζικά στη δεκαετία του 1980) και ο κόσμος δεν τις ήθελε καθόλου, την ίδια ώρα που έρευνες χρηματοδοτούμενες από τις αυτοκινητοβιομηχανίες υποδείκνυαν τους κινδύνους που διατρέχει ο επιβάτης όταν τη φορά!
Το πρώτο αμάξι εξάλλου που επέμενε να στο υπενθυμίζει με εξόχως ενοχλητικό τρόπο δεν εμφανίστηκε παρά το 1998, όταν βέβαια ήταν γνωστό σε όλους πόσο αποτελεσματικό μέτρο παθητικής ασφάλειας είναι η ζώνη. Σήμερα (2014) το 87% των οδηγών της Δύσης φορούν τη ζώνη τους όταν κάθονται στο βολάν, μόνο που οι μισοί άνθρωποι που χάνουν τη ζωή τους σε τροχαία δεν το έχουν κάνει. Εδώ ακούσαμε την επιστήμη και κάναμε τη διαφορά στις ζωές μας…
…ούτε κράνος
Και πάλι οι εικόνες των μοτοσικλετιστών και ποδηλατών παππούδων μας είναι εδώ χαρακτηριστικές. Και η μεγάλη πλάκα (τραγική πλάκα, αναμφίβολα) είναι εδώ πως όταν τα κράτη άρχισαν να υποχρεώνουν τους δικυκλιστές να φορούν προστατευτικό κράνος, ο κόσμος παράτησε απλώς τα δίτροχα! Ο αριθμός χρήσης του καταποντίστηκε πράγματι και έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια για να επιστρέψουν μαζικά στην καθημερινότητα, μιας και έχουν αναντίρρητα οφέλη για την αστική μετακίνηση και την υγεία μας (ποδήλατο).
Κανείς δεν αμφιβάλλει πλέον για τα οφέλη του κράνους στην αποτροπή σοβαρών ατυχημάτων ή ακόμα και θανάτων. Οι μελέτες υποδεικνύουν εδώ πως το κράνος ρίχνει το ποσοστό τραυμάτων στο κεφάλι κατά 65%. Γιατί τότε τόσα και τόσα παιδιά (λιγότερα από τα μισά) καβαλάνε το ποδήλατό τους χωρίς κράνος;
Έκαναν ηλιοθεραπεία χωρίς αντηλιακό
Οι παππούδες μας μεγάλωσαν σε εποχές που οι δικοί τους γονείς τους έλεγαν να βγουν έξω και να παίξουν στον ήλιο, μιας και τα οφέλη της ηλιοφάνειας ήταν στα χρόνια τους σπουδαία. Και ακόμα είναι, αλίμονο! Παραμένοντας πιθανότατα η καλύτερη συμβουλή που μπορούν να δώσουν οι γονείς στα παιδιά τους.
Το μόνο πρόβλημα; Πως οι παππούδες μας δεν φορούσαν αντηλιακό. Στις δεκαετίες έκτοτε, ο καρκίνος του δέρματος αυξήθηκε εκθετικά και τα μελανώματα έγιναν πραγματικός πονοκέφαλος για την ανθρωπότητα. Η τραγική ειρωνεία είναι εδώ πως το αντηλιακό εφευρέθηκε στη δεκαετία του 1940, μόνο που ο κόσμος θα χρειαζόταν άλλα 30 χρόνια για να ασχοληθεί στα σοβαρά μαζί του, σε επίπεδο ερευνών τουλάχιστον.
Μόνο τότε άρχισε να συνδέεται η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία με τον καρκίνο του δέρματος και επιβεβαιώθηκε επιστημονικά αυτό που γνώριζαν πολλοί διαισθητικά.
Κι εκεί που θα περίμενε κανείς πως σήμερα είναι κοινή γνώση και κανείς δεν κάθεται στον ζωοδότη ήλιο χωρίς αντηλιακό, έρευνα του 2013 αποκάλυψε πως μόλις το 14% των αντρών και το 30% των γυναικών το κάνουν όταν βγαίνουν στον ήλιο για περισσότερη από μία ώρα. Κι όμως…
